Naborowski (Naborovius) Daniel, krypt. D. N., D. N. C. W. (1573–1640), poeta, tłumacz. Ur., być może, w Krakowie. Ojciec jego, prawdopodobnie kalwin, zubożały szlachcic, po stracie przez dziada Stanisława wsi Naborowo koło Zakroczymia przeniósł się do miasta, jak informował sam N. Janusza Radziwiłła w liście z Bazylei z 10 XII 1608. Wg niektórych badaczy (S. Kot) miał być synem ariańskiego aptekarza z Krakowa, Szymona Ronemberga. Nie wiadomo, skąd młody N. zaczerpnął fundusze na wyjazd na studia zagraniczne. Od stycznia 1590 prawdopodobnie do maja 1593 studiował w Wittenberdze; tamże 6 V t. r. datowany jest najstarszy znany dziś wiersz poety – łaciński ośmiowiersz, zachowany w autografie w „Album Amicorum” Daniela Cramera. W czerwcu 1593 N. wpisał się na uniwersytet w Bazylei, gdzie przebywał prawdopodobnie do maja 1595. Studiował tam medycynę, ogłosił po łacinie dwie rozprawy: w r. 1593 De temperamentis disputatio medica (dedykowaną Wacławowi Leszczyńskiemu) i w r. 1594 De venenis theoremata (dedykowaną Naruszewiczom). W r. 1594 wydrukowana została w dziele zbiorowym, pt. „Carmina honori… Martini Codicii Poloni dicata”, łacińska oda N-ego na cześć kolegi z wydziału medycznego. Prawo studiował N. w r. 1595 w Orleanie, gdzie był asesorem nacji germańskiej jako «nobilis Polonus». W marcu 1596, w drodze do Genewy, zatrzymał się w Lyonie. Od połowy 1596 r. kontynuował przez kilka miesięcy studia prawnicze w Strasburgu. Zbliżył się tam do Rafała Leszczyńskiego, przy jego rozprawie o szczęśliwości („Disputatio ethica de beatitudine…”, 1596) zamieścił łacińską odę na jego cześć. Uczył języka francuskiego Janusza Radziwiłła. W październiku przeniósł się wraz z nim do Bazylei. Nie wiadomo, co działo się z nim w l. 1597–1602. W r. 1602 został ochmistrzem dworu u Rafała Leszczyńskiego w Padwie. Tak jak i on uczęszczał na lekcje mechaniki do Galileusza w marcu i kwietniu 1602. Po powrocie do kraju w r. 1602, po 12 przeszło latach pobytu za granicą, wszedł w ścisłą służbę Radziwiłłów: Janusza, a potem Krzysztofa, i przebywał odtąd głównie na Litwie, często wyjeżdżając za granicę. Być może, że jako wysłannik ks. Janusza podróżował w sprawach politycznych do Francji w l. 1603 i 1604 i wraz z nim w r. 1606. Udział N-ego w rokoszu Zebrzydowskiego, którego jednym z przywódców był jego protektor Janusz Radziwiłł, nie jest bliżej znany. W twórczości swej (np. Nagrobek Jerzemu Hołowni, późniejsze Kalendy styczniowe… 1636, a nawet alegoryczny Cień, przypisywane mu przez Dürra-Durskiego, a zakwestionowane przez Szczerbicką Awizyje domowe) dał wyraz swemu poparciu dla idei rokoszu.

Po klęsce rokoszan N. towarzyszył ks. Januszowi, który wyemigrował w lecie 1608 z kraju i osiadł w Bazylei. Stamtąd, wraz z księciem prowadzącym nadal działalność polityczną, podróżował w celach dyplomatycznych do Anglii, Francji i Wenecji. Na przełomie 1610/11 r. wrócił z dworem księcia do kraju. Wkrótce udał się do Anglii w poselstwie do króla Jakuba I z podarunkami od księcia, jeździł do Niemiec i innych krajów w sprawach księcia Janusza. Jednocześnie coraz bardziej zbliżał się do jego brata przyrodniego Krzysztofa, na którego służbę przeszedł ostatecznie po śmierci ks. Janusza pod koniec 1620 r. Na dworze ks. Krzysztofa, głównie w Dolatyczach, miał możność bliskich kontaktów z przebywającym tam licznym gronem działaczy zborowych, pisarzy i poetów (m. in. z Samuelem Rysińskim, arianinem Olbrachtem Karmanowskim). N., choć gorliwy kalwinista, miał stosunki dobre także z katolikami, zwłaszcza z bpem wileńskim Eustachym Wołłowiczem, którego rezydencję, Werki pod Wilnem, opiewał w swych wierszach (polski wiersz pt. In Werki solatium). Być może za jego pośrednictwem zetknął się z Maciejem Kazimierzem Sarbiewskim, którego „Descriptio gentium” przełożył wierszem polskim. W roku przejścia na służbę do ks. Krzysztofa (1620) N. ożenił się z wdową Piekarską i objął jej małą posiadłość Kiernowę oraz Giersteciszki pod Owantą, co pociągnęło za sobą szereg spraw sądowych i wieloletnich zabiegów o oczyszczenie tych posiadłości z długów i zapewnienie bytu rodzinie. Później objął w dzierżawę od księcia Stanków, co przyniosło mu dalsze kłopoty i wręcz ruinę finansową. Obok zajęć gospodarczych uprawiał twórczość pisarską i nadal zajmował się sprawami publicznymi (zwłaszcza zborowymi) i służbą u Radziwiłłów, nieraz uciążliwą. Przez pewien czas był wychowawcą ks. Bogusława, syna jego byłego protektora ks. Janusza; ślad tej opieki utrwalony został w zachowanych listach poetyckich do ks. Bogusława. Opiekował się również ks. Januszem, synem Krzysztofa. Podczas rokowań pokojowych ze Szwedami w r. 1622 był dwukrotnie wysyłany do Szwedów jako subdelegat przez komisarzy pokojowych, wielokrotnie jeździł do Niemiec, głównie dla załatwienia spraw z wdową po ks. Januszu. Dopiero od r. 1633 zmniejszają się jego posługi dla Radziwiłłów. Jako cześnik i sędzia grodzki (niewątpliwie od r. 1637) osiadł w Wilnie. Jeszcze bardziej angażował się wtedy w sprawy zborowe, uczestnicząc w synodach, konwokacjach i różnych komisjach zborowych. W r. 1639 pasierb jego, Piotr Piekarski, stał się mimowolnym sprawcą rozruchów religijnych w Wilnie, co poważnie osłabiło zbór i naraziło poetę na szereg przykrości i kłopotów. Przejścia te prawdopodobnie przyspieszyły śmierć N-ego.

Twórczość literacka N-ego, oryginalna i tłumaczona, miała dość różnorodny charakter. Poza wspomnianymi łacińskimi rozprawami medycznymi i łacińską odą, opublikowanymi podczas studiów zagranicznych, za życia poety wydrukowane zostały w publikacjach zbiorowych nieliczne jego utwory: wiersz pt. Oświeconemu książęciu… Januszowi Radziwiłłowi… Pamiątka (w zbiorze pt. „Naeniae” Lubcz 1621), wiersze wydrukowane przy dziełach przyjaciela, Salomona Rysińskiego (Do Rysińskiego… w „Proverbiach”, Lubcz 1618, i Herby… Chrysztofa Radziwiłła w „Psalmach”, Lubcz 1614, wiersze łacińskie przy „Ad epistolas L. A. Senecae… notarum liber” 1620). Większość twórczości pozostała w rękopisie, głównie w kopiach (podstawowy zrąb w „Wirydarzu poetyckim” Trembeckiego a także m. in. rękopisy w AGAD: Arch. Potockich 124, B. Czart.: rkp. 362), oraz w autografach (m. in. niektóre listy poetyckie), i ogłoszona została przez J. Dürra-Durskiego (Poezje, W. 1961). Autorstwo niektórych wierszy przypisywanych mu jest wątpliwe (np. Awizyje domowe), prawdopodobnie też nie wszystkie jego zachowane utwory są mu autorsko przysądzone, innych (np. Emblematów) dotąd nie znamy. Wśród wierszy są m. in. panegiryki (w tym i żałobne), treny, wiersze do przyjaciół, listy poetyckie, fraszki (często ekwiwokowe), wiersze religijne i refleksyjne (np. Żywot ludzki), poezja ziemiańska (przypisywana mu Pieśń ad imitationem Horatiuszowej ody: Beatus ille qui procul negotiis, przypisywane mu Votum), sielanki (np. Dafnis świętojański z r. 1611), sonety, echa (przypisywane mu przekłady z Lobwassera, z Petrarki i Du Bartasa). Miał przekładać również psalmy. Zdaniem Dürra-Durskiego był typowym przedstawicielem poezji manierystycznej w Polsce. Wiele jego utworów miało charakter alegoryczny i symboliczny, oparte były na dwuznacznikach i grze słów, przeładowane nieraz kunsztownymi figurami retorycznymi, miały często charakter igraszek poetyckich. Drugim nurtem jego twórczości (często widocznym w tych samych utworach) było nawiązanie do tradycji poezji polskiej, z wpływem bardzo widocznym Jana Kochanowskiego. Stąd obok siebie występuje styl ozdobny i prosty. Wiersze jego miały często charakter okolicznościowy, nie pozbawione były jednak na ogół szerszego spojrzenia i zaangażowania w ważne ówcześnie sprawy publiczne i światopoglądowe, co czyni N-ego jednym z wybitniejszych poetów polskich XVII w. Zmarł N. w sierpniu lub wrześniu 1640 w Wilnie; pochowany został w Kiernowie pod Wilnem.

Pozostawił N. żonę, pasierbów i syna Hieronima, późniejszego również długoletniego sługę Radziwiłłowskiego.

Nowy Korbut, II; – Brahmer M., Petrarkizm w poezji polskiej XVI w., Kr. 1927; Dürr-Durski J., Daniel Naborowski, Ł. 1966 (Czapliński W., rec. monografii J. Dürra-Durskiego, „Pam. Liter.” R. 58: 1967 z. 2 s. 590–6); Hernas Cz., Barok, W. 1976; Kot S., La Réforme dans le Grand-Duché de Lithuanie, Bruxelles 1953 s. 54; Pelc J., Zapomniane wiersze D. N-ego, „Pam. Liter.” R. 58: 1967 z. 1 s. 205–22; Sajkowski A., Od Sierotki do Rybeńki. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, P. 1965; Skolimowska M., Daniel Naborowski, „Reform. w Pol.” T. 7–8: 1935/6; Weintraub W., Naborowskiego przekłady z Petrarki i z Du Bartasa, „Spraw. PAU” 1933 nr 5; tenże, Z dziejów Rabelais’ego w Polsce, w: Prace historyczno-literackie. Księga zbiorowa ku czci J. Chrzanowskiego, Kr. 1936; Wisner H., Opinia szlachecka Rzeczypospolitej wobec polityki szwedzkiej Zygmunta III, „Zap. Hist.” T. 38: 1973 z. 2 s. 46; – Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I.; Naborowski D., Poezje, Oprac. J. Dürr-Durski, W. 1961 (rec.: L. Szczerbicka-Ślęk, „Pam. Liter.” R. 54: 1963 z. 3, polemika i odpowiedź rec. „Pam. Liter.” R. 55: 1964 z. 1 s. 315–18); Trembecki J. T., Wirydarz poetycki…, Lw. 1910–11 I–II.

Paulina Buchwald Pelcowa